Nông nghiệp xanh là gì? 5 mô hình phổ biến hiện nay

Hiện nay, Việt Nam đang tích cực hướng tới việc triển khai nông nghiệp xanh – một mô hình sản xuất thân thiện với môi trường và sức khỏe con người. Trong nông nghiệp xanh, việc tái sử dụng chất thải hữu cơ và bảo vệ tài nguyên, hệ sinh thái trở thành trọng tâm.

Tuy nhiên, việc triển khai mô hình này vẫn gặp phải một số thách thức, khiến nó chưa thực sự phổ biến ở nước ta. Vậy thực chất, nông nghiệp xanh là gì? Cùng Cánh Diều Việt tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Nông nghiệp xanh là gì?

Nông nghiệp xanh là một phương pháp sản xuất nông nghiệp bền vững, mang ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ môi trường, giảm thiểu khí thải và nâng cao chất lượng cuộc sống. Mô hình này không chỉ tập trung vào việc đảm bảo an toàn thực phẩm mà còn hướng đến giảm thiểu sử dụng hóa chất độc hại, khai thác tài nguyên hợp lý và giảm tác động tiêu cực đến môi trường. Ý nghĩa nông nghiệp xanh còn thể hiện qua việc góp phần giảm carbon footprint và tăng khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu.

Tại sao gọi là “nông nghiệp xanh”?

1. “Xanh” tượng trưng cho sự tươi mát, sạch sẽ và bền vững, phản ánh mục tiêu bảo vệ môi trường và hệ sinh thái.
2. Nông nghiệp xanh giúp giảm ô nhiễm môi trường, bảo vệ tài nguyên đất, nước, không khí, và duy trì đa dạng sinh học.
3. Các sản phẩm từ nông nghiệp xanh thường sạch, an toàn và không chứa hóa chất độc hại, mang lại lợi ích sức khỏe cho con người và nâng cao giá trị kinh tế.

Đặc điểm của nông nghiệp xanh:

• Sử dụng phân bón hữu cơ: Thay thế phân bón hóa học bằng phân bón từ chất thải hữu cơ để cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng một cách tự nhiên, đồng thời cải thiện chất lượng đất và phục hồi đất sau thời gian khai thác.
• Giảm thiểu hóa chất: Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu và hóa chất độc hại để giảm ô nhiễm môi trường, bảo vệ nguồn nước sạch và môi trường sống tự nhiên.
• Quản lý tài nguyên hiệu quả: Áp dụng các hệ thống tưới tiết kiệm nước, nguồn năng lượng tái tạo, và công nghệ số để tối ưu hóa quy trình sản xuất và giảm sử dụng đất bền vững.
• Bảo vệ đa dạng sinh học: Tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các loài cây, động vật và vi sinh vật, góp phần duy trì sự cân bằng sinh thái và đảm bảo tiêu chuẩn an toàn sinh học. Việc ưu tiên biện pháp sinh học giúp giảm sự phụ thuộc vào hóa chất, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và hỗ trợ nông dân kiểm soát sâu bệnh một cách hiệu quả, bền vững và thân thiện với môi trường.

5 mô hình nông nghiệp xanh phổ biến hiện nay 

Mô hình nông nghiệp hữu cơ

Nông nghiệp hữu cơ là một cách canh tác mà chúng ta không sử dụng các loại hóa chất nông nghiệp như thuốc trừ sâu hay phân bón hóa học. Thay vào đó, chúng ta sử dụng các nguyên liệu tự nhiên như phân chuồng, phân rác từ nhà bếp, và sáng tạo cách để bảo vệ cây trồng của mình khỏi sâu bệnh.

Ngoài ra có thể kết hợp nông nghiệp và chăn nuôi. Chúng ta có thể kết hợp việc trồng trọt với việc nuôi gia súc và gia cầm. Thức ăn cho động vật nuôi có thể được làm từ chất thải hữu cơ từ trồng trọt, và phân từ động vật nuôi có thể được sử dụng làm phân bón cho cây trồng.

Ưu điểm của nông nghiệp hữu cơ:

• Sản phẩm sạch: An toàn, không hóa chất.
• Bảo vệ môi trường: Giữ đất, nước, không khí sạch.
• Tốt cho đất: Đất màu mỡ hơn.
• Đa dạng sinh học: Hỗ trợ sinh vật có ích.
• Giá trị cao: Bán được giá hơn.

Nhược điểm của nông nghiệp hữu cơ:

• Năng suất thấp: Ít hơn cách truyền thống.
• Tốn chi phí: Đầu tư cao hơn.
• Khó canh tác: Cần kỹ thuật cao.
• Khó trị sâu bệnh: Không dùng thuốc hóa học.
• Ít thị trường: Chưa phổ biến rộng.

Mô hình nuôi trồng thủy canh

Mô hình thủy canh là một phương pháp canh tác không sử dụng đất mà thay vào đó là dung dịch nước chứa đầy đủ các chất dinh dưỡng thiết yếu để cây trồng phát triển. Cây trồng trong mô hình này nhận được sự cung cấp dinh dưỡng trực tiếp từ dung dịch, giúp rễ cây dễ dàng hấp thụ các chất cần thiết mà không phải phụ thuộc vào đất. Hệ thống thủy canh có thể được ứng dụng trong nhiều loại cây trồng khác nhau, từ rau củ quả đến cây hoa, thậm chí là cây thuốc.

Một ví dụ điển hình về mô hình thủy canh ở Việt Nam là HTX Tuấn Ngọc tại TP.HCM. Mô hình này ứng dụng công nghệ cao để sản xuất rau sạch, giúp tiết kiệm diện tích đất, giảm sử dụng hóa chất và mang lại sản phẩm chất lượng, an toàn cho người tiêu dùng.

Các loại hình thủy canh phổ biến

• Hệ thống thủy canh nổi (Deep Water Culture – DWC): Cây trồng có rễ được ngâm trực tiếp trong nước có chứa chất dinh dưỡng.
• Hệ thống mương thủy canh (Nutrient Film Technique – NFT): Nước chứa dinh dưỡng sẽ chảy liên tục qua các rãnh trồng cây, và rễ cây tiếp xúc với lớp nước mỏng này.
• Hệ thống chảy tràn (Flood and Drain – hoặc Ebb and Flow): Nước chứa dinh dưỡng sẽ được bơm vào các bể trồng cây rồi dần dần thoát ra ngoài, tạo ra chu trình ngập rồi rút để cung cấp dinh dưỡng cho cây.
• Hệ thống khí canh (Aeroponics): Cây được treo trong không khí, và rễ cây được phun sương có chứa chất dinh dưỡng. Hệ thống này cung cấp oxy cho rễ cây rất tốt, giúp cây phát triển nhanh chóng.

Ưu điểm:

• Tiết kiệm nước và không cần đất.
• Sản phẩm sạch, không có mầm bệnh từ đất.
• Năng suất cao, thu hoạch đều đặn.

Nhược điểm:

• Chi phí đầu tư ban đầu cao.
• Cần kiến thức kỹ thuật để vận hành.
• Sản phẩm có thể hạn chế về sự đa dạng.
• Rủi ro cao nếu hệ thống bị hỏng, cây trồng có thể chết hàng loạt.

Mô hình cánh đồng mẫu lớn

Mô hình cánh đồng mẫu lớn là phương pháp canh tác quy mô lớn, kết hợp giữa nông dân, hợp tác xã và các cơ quan chức năng để tối ưu hóa sản xuất nông nghiệp. Mô hình này chủ yếu áp dụng cho các loại cây lương thực như lúa gạo, lúa mì, và các loại cây trồng khác, nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả sản xuất thông qua cơ giới hóa, ứng dụng công nghệ hiện đại như máy bay phun thuốc, máy cắt, máy cày…và tăng cường hợp tác trong chuỗi cung ứng. Cánh đồng mẫu lớn giúp giảm chi phí, bảo vệ môi trường và cải thiện điều kiện sống cho nông dân.

Ưu điểm của mô hình cánh đồng mẫu lớn:

• Tăng năng suất và chất lượng: Áp dụng công nghệ hiện đại giúp năng suất cao và chất lượng ổn định.
• Giảm chi phí sản xuất: Quy mô lớn giúp giảm chi phí đầu tư, nhân công và quản lý.
• Bảo vệ môi trường: Tiết kiệm tài nguyên, giảm thiểu việc xử lý rác thải nông nghiệp, giảm ô nhiễm và bảo vệ đất, nước.
• Cải thiện đời sống nông dân: Nông dân nhận hỗ trợ về máy móc, kỹ thuật và đầu tư từ Nhà nước.
• Ổn định chuỗi cung ứng: Tạo ra sản phẩm ổn định, dễ tiêu thụ.

Nhược điểm của mô hình cánh đồng mẫu lớn:

• Rủi ro công nghệ: Cần kỹ thuật cao, nếu không dễ gặp khó khăn trong quản lý.
• Giảm đa dạng sinh học: Tập trung vào một loại cây trồng có thể giảm sự đa dạng sinh học.
• Chi phí đầu tư cao: Chi phí triển khai ban đầu lớn, cần sự hỗ trợ từ Nhà nước.
• Phụ thuộc vào chính sách: Hiệu quả phụ thuộc vào sự ổn định của chính sách Nhà nước.
• Ảnh hưởng đất đai: Cần quản lý tốt để tránh thoái hóa đất trong dài hạn.

Các kỹ thuật phổ biến trong mô hình cánh đồng mẫu lớn:

• 3 giảm 3 tăng: Chương trình này tập trung vào giảm sử dụng hóa chất nông nghiệp, giảm thất thoát nước, và giảm tiêu thụ năng lượng, cùng với việc tăng cường sử dụng nguồn nước và đất đai hiệu quả hơn.
• 1 phải 5 giảm: Mô hình này tập trung vào việc tạo ra một đơn vị sản xuất lớn, phải tuân thủ ít nhất một quy tắc về an toàn và bảo vệ môi trường, đồng thời thực hiện 5 biện pháp giảm thất thoát nước, năng lượng, hóa chất, rác thải, và khí nhà kính.

Ruộng lúa bờ hoa: Mô hình này kết hợp việc trồng lúa với việc tận dụng hoa để cân bằng nguồn nước và chất lượng đất đai. Điều này cũng giúp xây dựng nguồn phân tự nhiên và cải thiện đa dạng sinh thái.

Mô hình nông nghiệp kết hợp trồng trọt với nuôi trồng thủy sản

Mô hình nông nghiệp kết hợp trồng trọt với nuôi trồng thủy sản là phương pháp sản xuất tích hợp giữa việc trồng cây và nuôi thủy sản (cá, tôm, thủy sinh) trong hệ sinh thái khép kín. Các nguồn tài nguyên như nước và chất dinh dưỡng được tái sử dụng tuần hoàn giữa hai hoạt động này. Cụ thể, chất thải từ thủy sản (như phân cá, tôm) được dùng làm phân bón cho cây trồng, trong khi cây trồng lại giúp cải thiện chất lượng nước và cung cấp thức ăn cho thủy sản. Mô hình này giúp tối ưu hóa nguồn tài nguyên tự nhiên, tiết kiệm chi phí, bảo vệ môi trường và thúc đẩy sự phát triển bền vững của cả hai lĩnh vực.

Ưu điểm:

• Tái sử dụng tài nguyên hiệu quả, tiết kiệm nước và phân bón.
• Giảm thiểu ô nhiễm, bảo vệ môi trường tự nhiên.
• Tăng năng suất nông nghiệp và thủy sản nhờ mô hình tuần hoàn.

Nhược điểm:

• Cần đầu tư ban đầu lớn để xây dựng cơ sở hạ tầng.
• Đòi hỏi kiến thức và kỹ năng quản lý tốt về cả hai lĩnh vực.
• Phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên (đất đai, nguồn nước).

Du lịch gắn với nông nghiệp xanh

Hiện nay, tại Việt Nam, nhiều địa phương đang phát triển mô hình du lịch nông nghiệp để tận dụng vẻ đẹp và tính mới mẻ của các mô hình nông nghiệp hiện đại. Đây là một cách để kết hợp giữa sản xuất nông nghiệp và dịch vụ du lịch, giúp cải thiện kinh tế địa phương và đời sống của người dân, đặc biệt là ở các vùng núi.

Dưới đây là một số ví dụ cụ thể về du lịch gắn với nông nghiệp ở Việt Nam:

Miền Bắc:

• Tour trải nghiệm tham quan nông trường ở Mộc Châu: Du khách có cơ hội trải nghiệm cuộc sống nông dân, tham quan các trang trại và vườn cây ở Mộc Châu.
• Tham quan ruộng bậc thang và bảng làng ở Hòa Bình và Sơn La: Vùng này nổi tiếng với những cánh đồng bậc thang và bảng làng truyền thống của người dân bản địa.
• Ruộng bậc thang Mù Căng Chải – Yên Bái: Nơi đây nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp và ruộng bậc thang độc đáo.
• Đồi chè Thái Nguyên: Du khách có thể tham quan các vườn chè xanh mướt và thưởng thức chè tại đây.

Miền Trung:

• Làng rau Trà Quế: Du khách có thể trải nghiệm cuộc sống nông dân và tham quan các vườn rau sạch tại đây.
• Làng rau An Mỹ: Nơi này cung cấp trải nghiệm tương tự với việc tham quan vườn rau và làng nông nghiệp.
• Làng chài cù lao Chàm: Du khách có thể tìm hiểu về đời sống của người dân chài và trải nghiệm cuộc sống trên đảo.
• Làng bắp Cẩm Nam: Nơi này nổi tiếng với sản xuất bắp và trải nghiệm về nông nghiệp.

Miền Nam:

• Miền Tây đặc sản: Miền Tây nổi tiếng với du lịch miệt vườn, nơi du khách có thể tham quan các vườn cây ăn trái và mua sắm quả chín cây.
• Cồn Sơn Cần Thơ, chợ nổi Cái Răng, bến Ninh Kiều: Các địa điểm này cung cấp trải nghiệm du lịch sông nước thú vị.
• An Giang: Đây là nơi bạn có thể khám phá làng nghề truyền thống, như làng nghề lưỡi câu Phú Hòa, làng dệt thổ cẩm Châu Phong, làng nghề se nhang Bình Đức, làng nghề mộc Chợ Thủ, và làng nghề đường thốt nốt An Phú.

Những điểm đến này cung cấp trải nghiệm tuyệt vời cho du khách muốn khám phá đời sống nông dân và hưởng thụ vẻ đẹp của nông nghiệp Việt Nam.

Tại sao Việt Nam cần phát triển nông nghiệp xanh?

Việt Nam là một quốc gia nông nghiệp, nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Tuy nhiên, nông nghiệp Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức như: biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, suy giảm chất lượng đất, dịch bệnh… Trong bối cảnh đó, việc chuyển đổi sang nông nghiệp xanh là vô cùng cần thiết.

Những lý do chính khiến Việt Nam cần phát triển nông nghiệp xanh:

• Đáp ứng nhu cầu của thị trường: Ngày càng có nhiều người tiêu dùng quan tâm đến sức khỏe và môi trường, họ sẵn sàng trả giá cao hơn cho các sản phẩm nông nghiệp sạch.
• Bảo vệ môi trường: Giảm thiểu ô nhiễm, bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên cho các thế hệ sau.
• Phát triển bền vững: Đảm bảo sản xuất nông nghiệp lâu dài, thích ứng với biến đổi khí hậu.
• Nâng cao giá trị sản phẩm: Sản phẩm nông nghiệp xanh thường có giá trị cao hơn trên thị trường.
• Cải thiện đời sống nông dân: Nông nghiệp xanh giúp nông dân tăng thu nhập, nâng cao chất lượng cuộc sống.

Hạn chế của nông nghiệp xanh

Mặc dù nông nghiệp xanh đang nhận được sự quan tâm ngày càng lớn, nhưng mô hình này vẫn đang ở giai đoạn phát triển ban đầu. Việc tiếp cận và hiểu biết về phương pháp canh tác này còn khá hạn chế, khiến nhiều nông dân vẫn còn ngần ngại trong việc áp dụng. Bên cạnh đó, mô hình nông nghiệp xanh yêu cầu đầu tư nhiều công sức và thời gian hơn so với phương pháp truyền thống, đặc biệt trong giai đoạn chuyển đổi. Tuy nhiên, đây lại là một sự đầu tư lâu dài, mang lại những lợi ích bền vững cho cả người nông dân lẫn môi trường.

Kết luận

Mô hình nông nghiệp xanh đang trở thành một xu hướng quốc tế và Việt Nam không nằm ngoài vòng này. Nhiều tỉnh thành của chúng ta đã thành công trong việc áp dụng mô hình này.

Những thành tựu đáng kể đã thể hiện sự hướng đến phát triển một nền nông nghiệp xanh – sạch, đóng góp vào sự nổi bật của nông nghiệp Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Thông qua bài viết này, Cánh Diều Việt mong muốn giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm “nông nghiệp xanh là gì?” và chia sẻ một số kiến thức cơ bản về mô hình này. Chúng ta đang chứng kiến sự bay cao và bay xa của nông nghiệp Việt Nam trên tầm cỡ quốc tế.